Hoanib en Skeleton Coast
Natuur in Namibië - De 270 kilometer lange Hoanib-rivier ligt in het noordwesten van Namibië. Het is een periodieke rivier (eigenlijk meer een brede zandstrook) die het grootste deel van het jaar droog staat en zich afhankelijk van het ‘regenseizoen’ vult met water. Er valt weinig regen in de woestijn, maar tussen november en april is daar de meeste kans op. Ondanks soms lange, droge tijden vormt dit gebied een cruciale levensader met vele aftakkingen.
Natuur Hoanib
Als de hevige regen neerdaalt, transformeert de omgeving in snel tempo van een dorre, immense zandbank tot een groene levendige oase. Dat gaat met vrij veel natuurgeweld. Een razende waterstroom van enkele meters diep kan in slechts een aantal dagen de hele omgeving onder water zetten. Hierbij bereikt het water zelfs de monding van de Atlantische Oceaan. De sterke stroming sleurt onderweg alles mee, van bomen tot groot wild. De dieren maken geen schijn van kans. De metershoge rivierbedding van zand, klei en modder is broos en kan dan gemakkelijk volledig afbrokkelen, zoals bij ijsschotsen.
Het water zakt echter weer even snel als dat het kwam. Toch kan de natuur hier lang op teren, want de bodem vult een ondergrondse watervoerende laag aan zodat het grondwater in drogere periodes voeding geeft aan bomen en planten en dus ook aan dieren. Als het water is gezakt, verandert het landschap drastisch. Bomen, planten en struiken bloeien en wie de rivier volgt richting Skeleton Coast, komt langs prachtige, drassige groene velden waar veel vogels naar toe trekken (zie ‘wat te doen’) en geeft goede beschutting aan klein wild of roofdieren.
Echter zijn er ook langdurige periodes van soms meerdere jaren droogte achter elkaar in deze woestijn. Door klimaatverandering en toenemende windstromingen en stormen vanaf zee neemt de hevige regenval sinds 2021 wel toe. De natte periodes variëren, maar vallen meestal in het voorjaar.
Dieren in Hoanib
Hoanib verbindt de woestijn Kaokoveld en Skeleton Coast en vormt een toevluchtsoord voor talloze dieren, zoals voor de zeldzame woestijnolifant, giraffen, gemsbokken, vele vogelsoorten, jakhalzen en katachtigen, zoals de bijna uitgestorven woestijnleeuw. De rivier is zelfs vernoemd naar de woestijnolifant, want Hoanib verwijst naar ‘waar olifanten samenkomen’. Het immense gebied is zeer dun bevolkt. In heel Namibië leven slechts 2,5 miljoen mensen in een land dat Frankrijk en Groot-Brittannië beslaat.
In de droge perioden weten woestijndieren vaak vanuit hun natuurlijke instinct hoe ze aan vocht kunnen komen en dus hoe ze kunnen overleven. Carnivoren zoals leeuwen, jakhalzen en hyena’s krijgen vooral vocht binnen door bloed te drinken van hun prooien. Herbivoren, zoals giraffen, gemsbokken, koedoes, steenbokken, apen en zebra’s vinden vloeistoffen in planten, fruit en bomen, die vanuit hun wortels ondergronds lang vocht vasthouden.
Ook hebben woestijndieren zich zodanig aangepast aan hun omgeving dat ze veelal dagenlang zonder water kunnen overleven. Olifanten beschikken over speciale sensoren waardoor ze feilloos natuurlijke waterbronnen weten op te speuren. Als ze een geschikte plek hebben gevonden stampen ze met hun voeten, net zolang tot er een gat in de grond ontstaat en het water naar boven komt. Handig als je moet overleven in de woestijn en andere dieren hebben er ook profijt van.
1. Woestijnleeuwen
De woestijnleeuw is een van de zeldzame dieren die zich door de eeuwen heen heeft aangepast aan de barre omstandigheden van dit leefgebied. Leeuwen hebben veel ruimte nodig om goed te kunnen jagen en hun territorium te verdedigen. Ze kunnen in een jaar tijd duizenden kilometers afleggen. Begin jaren ‘90 waren de woestijnleeuwen niet meer dan geesten; ze waren bijna volledig uitgestorven door gebrek aan water en voedsel, maar ook omdat ze uitgeroeid werden door de mens.
Leeuwenexpert dr. Philip Stander heeft al sinds 1997 zijn leven toegewijd aan de bescherming, monitoring en wetenschappelijk gedragsonderzoek van de leeuwen. Eind jaren ’90 trof hij een troep leeuwen aan, ver van de bewoonde wereld, en besloot om ze vanaf dat moment te bestuderen. Dankzij zijn baanbrekende gedrags- en populatieonderzoeken, voorlichting aan locals en samenwerkingen met belangrijke overheidsinstanties en fondsen (zoals zijn eigen Vanishing Kings Foundation), heeft de woestijnleeuw een toekomst in Namibië.
Echter is die toekomst wel zorgelijk. Zo hebben de afgelopen jaren van droogte en de pandemie veel schade toegebracht en zijn er veel leeuwen gestorven. Tijdens de pandemie was er minder toezicht van rangers en stond het toerisme stil, waardoor de bescherming van leeuwen flink afnam. Vooral het aantal mens-dier conflicten nam toe. Boeren doden of vergiftigen leeuwen vaker wanneer de dieren hun vee aanvallen. Dit probleem is zichtbaar in heel Afrika. Ook worden leeuwen nog steeds gedood door trofeejagers en omdat leeuwenbotten nog altijd een belangrijk ingrediënt vormen van Aziatische traditionele medicijnen. Er worden flinke bedragen betaald om botten te bemachtigen hiervoor.
Er leven nog ongeveer tussen de 80 en 100 leeuwen in Namibië, waarvan de meesten zich in het westen gevestigd hebben. De grote katachtigen bewegen zich ook rond de meer zuidelijk gelegen Ugab en Koigab rivieren en de Uniab Delta. Een kleine groep leeuwen is opgegroeid aan de kust van Skeleton Coast en bewegen zich regelmatig van daaruit naar het hart van de Hoanib-rivier. Een vrij recente ontdekking is dat deze leeuwen kunnen overleven door te jagen op zeehonden, zeeleeuwen en grote vogels en zij hierdoor gemakkelijker aan voedsel kunnen komen. Philip Stander doet hier nu veel onderzoek naar.
2. Bruine hyena
Een minder bekende carnivoor die zich uitstekend heeft aangepast aan het woestijnleven is de bruine hyena. Deze schuwe aaseter heeft een heel ander uiterlijk dan zijn bekende neef, de gevlekte hyena. Hij is meer verwant met de gestreepte hyena. De bruine hyena is iets kleiner, heeft lange, rafelige grijsbruine haren en een grijs gezicht. De volwassen mannetjes hebben een gele kraag. Als deze hyena’s zich bedreigd voelen of andere jagers willen afschrikken, dan kunnen ze hun haren -als een kat- opzetten waardoor ze er imposanter uitzien.
Bruine hyena’s zijn nachtdieren en zijn vooral dan actief, waardoor ze soms lastig te spotten zijn. ’s Nachts kunnen ze wel 30 tot 50 kilometer lopen om voedsel te vinden. Overdag slapen ze veel en trekken ze zich terug op koele plekken. Als er jongen zijn, dan worden ze beschermd door de hele clan en dan leeft de hele groep samen rond een hol. Alleen de pups kunnen daadwerkelijk schuilen in de holen, de volwassen dieren zijn daarvoor te groot.
Deze roofdieren komen voornamelijk voor in de Kalahari- en Namibwoestijnen, waar minder concurrentie is om voedsel en territorium. Rond Hoanib leven zo’n vijf clans. Evenals de woestijnleeuw trekken bruine hyena’s regelmatig naar Skeleton Coast. Ondanks dat het alleseters zijn, gaan ze aan de kust graag op zoek naar kadavers van zeehonden of jonge zeeleeuwen die hier veelal voor het oprapen liggen. Ze worden dan ook wel strandwolf genoemd in het Afrikaans.
Er is nog weinig bekend over de leefgewoonten en gedrag van de bruine hyena. Daarom heeft onderzoeker Emsie Verweij zich sinds 2013 gespecialiseerd in deze hyenasoort. In samenwerking met het Ministerie van Milieu en Toerisme voert ze het eerste officiële dichtheidsonderzoek uit van bruine hyena’s in Skeleton Coast National Park. Scroll voor meer informatie naar beneden bij het kopje Wat te doen.
Skeleton Coast
Een van de mooiste plekken rond de Hoanib rivier is de Skeleton Coast. Dit natuurpark ligt op ongeveer 45 kilometer afstand van het hart van Hoanib. Deze afgelegen, rauwe kuststrook en Nationaal Park beslaat 350.000 hectare grond. Het is 40 kilometer breed en ruim 500 (!) kilometer lang en loopt grofweg vanaf Swakopmund helemaal tot aan de grens met Angola. Skeleton Coast vormt de thuisbasis van 75 procent van de endemische soorten zoogdieren van Namibië die zich hebben aangepast aan de ontberende woestijn, zowel rond de Hoanib rivier en aanverwante rivieren als richting de kustlijn.
Skeleton Coast dankt zijn naam aan de talloze walvissen die door de eeuwen heen aanspoelden aan de kust omdat ze de heftige branding en stromingen niet konden trotseren. De kuststrook lag vol met skeletten en beenderen van ’s werelds grootste zoogdier. Tegenwoordig zijn de aantallen gelukkig een stuk lager en zijn het vooral vele overblijfselen van verroeste scheepswrakken die er te vinden zijn. Vele schepen raakten in het verleden verdwaald of liepen vast op de rotsen door dikke mist, onvoorspelbare sterke stromingen en stormen.
1. Noord en zuid
Skeleton Coast bestaat uit twee delen. Het zuidelijke deel is vrij toegankelijk. Het strekt zich uit vanaf de Ugab-rivier tot aan Torra Bay. Wel is hiervoor een vergunning nodig, die onder andere verkrijgbaar is vanaf de toegangspoort bij Ugabmund en Springbockwater. Het noordelijke deel, dat loopt van Torra Bay tot aan de Kunene-regio en de Angolese grens, is niet vrij toegankelijk. Dit zijn concessies die beheerd worden door een beperkt aantal touroperators die toestemming hebben van de overheid.
Dit maakt het gebied een stuk geïsoleerder, exclusiever en minder bezocht, want het is alleen bereikbaar voor gasten die verblijven bij dergelijke aanbieders. Vooral het noorden is dus een zeer fascinerend gebied om doorheen te rijden per terreinwagen of vanuit de lucht te bekijken, want de uitgestrekte en imposante zandduinen veranderen constant door de verraderlijke windstromingen. Het is een adembenemende ervaring om als een van de weinige mensen door die zee van zand te rijden.
2. Kaapse pelsrobkolonies
Skeleton Coast staat ook bekend om diens enorme Kaapse pelsrobkolonies. Zo is het bij het zuidelijke Cape Cross een van de grootste pelsrobbenkolonies ter wereld te bezoeken. De Atlantische kust is overvloedig aan vis, en daarom leven deze dieren hier in grote groepen. Ze komen ook alleen voor in Zuid-Afrika en Namibië.
In het noorden zijn ook diverse, kleinere kolonies te vinden, waar veel minder toeristen naar toe gaan. Hier heb je alle ruimte en tijd om deze uitbundige en grappige dieren op gepaste afstand van dichtbij te observeren. In november zijn er vele pasgeboren pups te zien, wat een mooi schouwspel vormt. De krioelende robben vormen een levend schilderij, waarbij ze constant naar elkaar roepen, want zo herkennen ze elkaar.
Keerzijde is dat veel van de jonge dieren het niet redden omdat hun ouders te lang wegblijven om voedsel te halen. Ze sterven door honger, uitputting of omdat ze makkelijke prooien zijn voor roofdieren. Het is dan ook een naar gezicht om jonge robben levenloos op het strand te zien liggen en de penetrante geur is erg overheersend. Desalniettemin is het een ‘must do’ bij een bezoek aan Skeleton Coast.
Kijk voor meer info over deze regio ook eens op pureofftheroad.com.
Excursies Skeleton Coast
Wilderness is een Afrikaanse high end touroperator die als missie heeft om reizigers het rauwe, ongerepte en pure Afrika te laten ervaren. Wie reist met Wilderness verblijft in het hart van Skeleton Coast National Park in hun exclusieve Hoanib Skeleton Coast Camp. De accommodatie bestaat uit slechts acht tenten en een luxe ontvangstlodge met klein zwembad dat midden in de ruige natuur ligt. De organisatie heeft als enige toegang van de overheid tot een immense concessie in het gebied, van waaruit prachtige game drives en excursies mogelijk zijn. Dit gebied ligt zo diep in niemandsland, dat je er alleen op kunt vliegen of dagen per auto onderweg bent om het te bereiken.
Wilderness zet zich daarnaast in op duurzaamheid, natuurconservatie en werkt louter met lokale gidsen en personeel. Met hun eigen fonds ondersteunt Wilderness diverse meerjarige wetenschappelijke projecten, zoals de monitoring van de genoemde leeuwenexpert Dr. Philip Standers en het onderzoek van Emsie Verwey naar de bruine hyena.
Wat te doen rond Hoanib?
Wat zijn leuke activiteiten rond Hoanib en de Skeleton Coast? Enkele ideeën.
1. Dagtocht Hoanib Skeleton Coast
Vanuit Hoanib Skeleton Coast Camp is het mogelijk om tijdens de droge periode een dagtocht per 4WD-auto naar de kust te maken van ongeveer 45 kilometer. Dat levert werkelijk een onvergetelijke ervaring op dankzij het steeds veranderlijke landschap. Startend vanuit het basiskamp van Wilderness, volgt de gids/chauffeur de kronkelende rivier helemaal tot aan de Atlantische Oceaan. Hierbij loopt de Hoanib-rivier dus over in Skeleton Coast.
Onderweg is veel (groot) wild te zien dat rond de rivierbedding leeft. Halverwege verdwijnen de bomen en ontvouwt zich een enorme groene vlakte (plains), omlijst door ruige rotsen en enorme zandduinen om uiteindelijk over te gaan in de immense uitgestrekte kustlijn.
Voorbij het enige bewoonde gehucht in de regio, Mowe Bay, is het mogelijk om een stop te maken bij een van de lawaaierige pelsrobbenkolonie om hen op gepaste afstand, en toch dichtbij te kunnen aanschouwen. De trip wordt op een rustige plek aan het strand afgesloten met een door Wilderness verzorgde en zelfbereide heerlijke lunch, waarbij de ruige zee en het uitgestrekte strand de enige toeschouwers zijn.
2. Excursie bruine hyena
Tijdens een verblijf bij Wilderness is het voor geïnteresseerden mogelijk om een begeleide excursie te volgen met bruine hyena-expert Emsie Verweij (mits ze in het kamp aanwezig is uiteraard). Omdat het nachtdieren zijn, is de kans om ze te zien wel beperkt. Emsie neemt bezoekers mee naar een leefgebied waar ze veel vertelt over het gedrag van de dieren en ze gaat op zoek naar sporen en bottenresten.
Emsie heeft haar laboratorium in een aparte lodge gevestigd op het kampterrein van Wilderness waar ze ook voor geïnteresseerden een lezing geeft over de bruine hyena’s. Ook wordt de film Vanishing Kings vertoond (van het echtpaar Will en Lianne Steenkamp), dat gaat over het harde leven van de zeldzame en bedreigde woestijnleeuwen rond Hoanib en Skeleton Coast. Hierin zien we ook de gepassioneerde Philip Standers in actie.
3. Vogels spotten
De dichte struiken rond de plains bieden goede beschutting voor diverse vogelsoorten zoals Rüppell 's korhaan, die zich ook volledig heeft aangepast aan de woestijn. Vanwege zijn schutkleuren die naadloos overgaan in het landschap, is de kans groot dat je hem zo over het hoofd ziet. De vogel is vernoemd naar een Duitse ontdekkingsreiziger en onderzoeker. In dit gebied leven ook veel soorten als zwarte kiekendieven, slechtvalken, neushoornvogels, frankolijnen en parelhoenders. Dus vergeet vooral geen verrekijker mee te nemen tijdens deze tocht.
Tekst: Angelique van Os | Fotografie: Henk Bothof
