Plantage Willem III

Onze reporter Wil Weerd vertoeft met regelmaat in het natuurgebied Plantage Willem III. Wij vroegen hem of hij ons wat meer kan vertellen over dit gebied in het midden van Nederland!

Plantage Willem III, onderdeel van de Utrechtse Heuvelrug

De bossen en natuurgebieden van de Utrechtse Heuvelrug zijn bij de plaatselijke bevolking van Rhenen, Veenendaal, Elst, Amerongen, Leersum en Doorn al lang geen geheim meer. Mensen uit genoemde plaatsen vinden gemakkelijk hun weg om in deze gebieden te recreëren.

Echter, met het aanleggen van mountainbike-routes in dit gebied (MTB-routes: vignet vereist!), raken steeds meer mensen van (ver) buiten de plaatsen van de Utrechtse Heuvelrug onder de indruk van de schoonheid en veelzijdigheid van dit prachtig stukje Nederland, strak gelegen op de noordoever van de Rijn en Nederrijn. Naast de recreanten die vooral de rust en de natuur van het gebied willen ontdekken, zijn het vooral in de weekenden de mountainbikers die bij het krieken van de dag in grote vanaf verschillende parkeerplaatsen op pad gaan.

1. Stuwwallenlandschap

Wat echter veel bewoners én bezoekers niet weten is, dat zij verblijven in natuurgebieden die deel uit maken van een stuwwallenlandschap. In de voorlaatste ijstijd (ca 200.00-130.000 jaar geleden) reikte een gletsjertong vanaf het huidige IJsselmeergebied tot aan Opheusden. De ijsmassa stuwde de bodem aan de rand van de gletsjertong tientallen meters op en zo ontstond “gelijktijdig” de Gelderse Vallei.

Tussen Rhenen en Wageningen is de stuwwal geërodeerd ten gevolge van enorme massa’s smeltwater, nadat het klimaat weer veranderde aan het einde van de ijstijd. De grote hoeveelheden smeltwater zorgden niet alleen voor de doorbraak van de stuwwalboog tussen Rhenen en Wageningen, maar het water spoelde ook over de stuwwal zelf heen. 

Deel op Pinterest

Aan de achterkant van het stuwwallencomplex ontstonden waaiervormige glooiingen (sandrs) zoals we die kennen van bijv. IJsland, waar men ze spoelzandwaaier of sandur noemt. Waar de stuwwallen niet overspoeld zijn met smeltwater en de stuwwal in tact is gebleven, zien we nog een steilrand zoals deze tussen Rhenen en Amerongen nog steeds zichtbaar is en tevens voor een natuurlijke bescherming zorgt.

In het landschap herkennen we nu met de bovenstaande kennis het stuwwallenlandschap, waar mensen hun toevlucht zochten. Er zijn zelfs artefacten gevonden en tentoongesteld in het museum “Ronddeel” in Rhenen van zelfs vòòr de genoemde ijstijd! Op Plantage Willem III zijn vooral voorwerpen gevonden uit de Brons- en IJzertijd.

2. Prattenburg

Evenals deze vroege bewoners vonden ook de welgestelden uit Holland en Utrecht hun weg naar de Utrechtse Heuvelrug. Deze rijken lieten er buitenverblijven bouwen vanaf de 17 eeuw tot zelfs in de 19e eeuw; dit zuidwestelijk gebied van de Utrechtse Heuvelrug staat bekend als de Stichtse Lustwarande. Zo is de buitenplaats Prattenburg vermoedelijk in 1610 gesticht. Pas in de jaren 1887 en 1888 kreeg de buitenplaats, die gebruikt werd als plaats voor jachtpartijen en ontvangsten, zijn meer herkenbare vorm als kasteel Prattenburg. Na 1888 zijn er diverse verbouwingen aan het Huis geweest. Het landgoed Prattenburg is nu ca 437 ha groot.

3. Tabaksteelt

Plantage Willem III suggereert dat het gebied te maken heeft gehad met een plantage. Reeds in de 17e eeuw kwam het verbouwen van tabaksbladeren in Nederland op gang. Al heel weldra verplaatste het telen van deze bladeren zich naar de gunstige zuidhellingen van de stuwwallen aan de noordkant van de Rijn en Nederrijn: de Utrechtse Heuvelrug.

In 1853 stichtten 2 families Plantage Willem III en in 1859 ging het bezit over in de Naamloze Vennootschap Cultuurmaatschappij Remmerden. Op de plantage stonden in de hoogtijdagen een hoofdgebouw, 13 tabaksschuren met woningen en 16 arbeiderswoningen. Van dit alles is nog 1 gerestaureerde tabaksschuur/woning over en die herken je meteen in de verte zodra je het terrein goed en wel bent opgelopen vanaf de aangegeven parkeerplaats en helemaal als je de eerste bomenrij bent gepasseerd.

Deel op Pinterest

Bovendien zie je nu ook recht voor je een geuldal liggen, uitgesleten door het smeltwater en overgaand in een kleine spoelzandvlakte (sandur=sandr). Op de noordhelling van dit geuldal is een bosperceel gekapt, waardoor de contouren van de aanwezige grafheuvels weer zichtbaar zijn.

4. Dieren

De zuidhelling is nu een rustgebied voor de aanwezige grazers en dus niet toegankelijk. Bordjes geven precies aan waar de rustgebieden zijn! Voor het mogelijk maken van de tabaksteelt zijn vermoedelijk tijdens de ontginning veel grafheuvels verdwenen. Het ontgonnen gebied was ca 100 hectare groot waarvan ongeveer de helft werd gebruikt voor de tabaksteelt. De schapen werden o.a. gehouden voor de mest en leverden een bijdrage voor het optimaliseren van de akkers.

Natuurgebied Plantage Willem III

In 1995 is Plantage Willem III in handen gekomen van de Stichting Het Utrechts Landschap. Na bewust schraler maken van de grond, is het gebied nu een zelfregulerend natuurgebied. Je kan er heel wat dieren zien. Runderen (Galloways; zwart en oorsprong Schotland), grote aantallen damherten, reeën én Konikpaarden begrazen het schraal gemaakt gebied, waardoor zeldzame planten (dwergviltkruid, bosdroogbloem, stekelbrem, blauwe bremraap en warkruid) weer kansen krijgen.

Deel op Pinterest

De bewust gekozen runderen en paarden, die niet bekend staan als agressief, maar waar je wel altijd ontzag voor moet hebben, hebben de mogelijkheid om via de sandr en het ecoduct in de Rijksstraatweg (N225) uit te waaieren naar de uiterwaarden.

De grazers lopen onder de weg door en er niet overheen zoals bij vrijwel alle ecoducten het geval is. Het ecoduct bevindt zich tussen Elst en Rhenen. Deze natuurlijke doorsteek is de enige doorsteek naar de uiterwaarden in het hele gebied van de Utrechtse Heuvelrug: bebouwing maakt een rechtstreekse verbinding naar de uiterwaarden op andere plaatsen onmogelijk.

Deel op Pinterest

Staande op het 80 m lange ecoduct over de spoelvlakte zie je links en rechts de steilranden van de stuwwal. Ten noorden van het ecoduct is de Plantage omheind om de grote grazers binnen een bepaald gebied te houden.

Ook vogelliefhebbers genieten met volle teugen van de natuur in Plantage Willem III. Naast alle bekende (bos-)vogels komen in de Plantage ook voor de boomleeuwerik, roodborsttapuit en gekraagde roodstaart.

Fietsen naar Plantage III

Een mooie fietsroute brengt je van de grens tussen Ede en Veenendaal via Woudenberg en Amerongen naar Plantage Willem iii. 

Bekijk zeker ook de Facebook pagina van Wil Weerd.

Veelgestelde vragen